O empatii, racjonalizmie, katach, ofiarch, bólu, kpinie, ludziach, dzieciach i skurwysynach

Staram się nie babrać w moralności i etyce bo wiadomo, że to problematyka podobna do kija, a ten ma dwa końce. Mówienie o tych zjawiskach w kategoriach ogólnych to droga przez mękę, szczegółowe oceny indywidualnych postaw jest niemal pewną porażką, ale człowiek ze mnie ambity i od czasu do czasu mogę porywać się na niezdobyte. Podejmę się moralnej oceny pewnego typu człowieka, choć inspiracją były konkretny typ. Podejmę się ponieważ ja się pewnych typów ludzkich boję, w pewnych ludzkich typach kryją się rzeczy nieprzewidywalne. Ze wszystkich trudnych zadań dotyczących etyki i molarności najtrudniej ocenić wydarzenia ekstremalne i związane z nimi ludzkie reakcje. Chyba każdy człowiek w codziennym życiu ma tendencje do oceny tego i owego, tak właściwie nieustannie oceniamy wszystkich i wszystko, ale nawet najbardziej zaangażowani w oceny czasami wypowiadają znamienne zdanie: „nie mam pojęcia jakbym się zachował”. Człowiek, który miał nieszczęście doświadczyć najgorszego, patrzy na rzeczywistość z zupełnie innej perspektywy. Niemal zawsze ojciec, czy matka po utracie syna mówi, że nie ma kary dla mordercy, wtedy tak zwani racjonalni ludzie łagodzą nastroje systemem prawnym, bo inaczej gdzie byśmy doszli. 

Od tego momentu postronni ustawiają się po dwóch stronach dramatu, ci którym skóra cierpnie na samą myśl, że ich dziecko mogło spotkać to samo, odruchowo ustawiają się po stronie cierpiących rodziców. Ci co nie mają dzieci, są zawodowo związani z prawem, czy innymi obszarami działalności ludzkiej, która wymaga dyplomacji, ci co uważają, że takie dramaty są odległe, ci co nie potrafią się wczuć w położenie ofiar, mogą sobie pozwolić na stoickie oceny. Tacy ludzie mają bardzo silny mechanizm obronny i jedyną formą weryfikacji ich ocen jest postawienie tych ludzi w sytuacji ofiary, ale jest to oczywiście niewykonalne o ile zrządzenie losu zwane „nie śmiej się dziadku z cudzego wypadku”, nie zadziała w najmniej spodziewanej chwili. Z kolei empatia jest jednym z mechanizmów pozwalających choćby w minimalnym stopniu wyobrazić sobie co musi czuć człowiek w ekstremalnym położeniu, ten mechanizm zwykle sprowadza się do: „o Boże, nie chciałbym być na jego miejscu”. Co wybrać? Postawę empatyczną, emocjonalną, czy chłodny racjonalizm, zapobiegający linczom? Nie wiem co wybrać, ja najczęściej wybieram jedno i drugie, staram się nie przeszkadzać ofiarom w wyrażaniu bólu i daje pełne przyzwolenie na daleko posunięte słowne terapie. Takim ludziom po prosto trzeba dać się wykrzyczeć, wypłakać, wyżalić w swojej bezsilności, to wie każdy student psychologii. Z drugiej strony, po oddaniu należytego szacunku i tolerancji dla pełnych bólu słów, należy zrobić wszystko aby „zracjonalizować” ból ofiar tragedii. Tym powinni zajmować się ludzie, którzy się na tym znają, ale tak naprawdę mechanizmy „terapii” są dość proste. 

Po pierwsze dać się wyżalić, wykrzyczeć, po drugie wyraźnie powiedzieć ofiarom, że to one są ofiarami, a ci co zabili są bandytami, po trzecie i banalne, nie możemy się zachowywać tak jak bandyci, zostawmy sądom i Bogu wymierzanie sprawiedliwości. Trudno mi powiedzieć czy ten pakiet działa, na pewno do takiego pakietu niezbędna jest fachowa i długofalowa pomoc. Jedno nie ulega dla mnie wątpliwości, nawet takie schematyczne „z grubsza” oceniające sytuację ofiar postępowanie, nie wzmaga bólu ofiar, nie rozjątrza ich cierpienia, robimy wszystko, aby cierpieli jak najmniej, co nie znaczy, że jesteśmy w stanie ból znieść, czy nawet złagodzić. Ustawianie się po stronie racjonalizmu, przeciw cierpieniu nie jest racjonalne, ponieważ prowadzi do podsycania cierpienia i w konsekwencji do ekstremalnych zachowań. Ustawianie się po stronie cierpienia bez próby racjonalizowania bólu, aby nie doszło do większych tragedii również nie jest racjonalne i tylko pozornie empatyczne. Dlatego sam staram się zrównoważyć obie postawy, ale tak, żeby racjonalizm nie wzmagał cierpienia, którego nie jestem sobie w stanie wyobrazić i tak aby racjonalizm zapobiegał większej tragedii. Obok tych dwóch ludzkich postaw: empatii i chłodnego racjonalizmu, które potrafię sobie jeszcze jakoś poukładać, nawet w wersjach ortodoksyjnych, ktoś jest do bólu racjonalny i broni się przed emocjonalnymi ocenami lub ktoś inny jest boleśnie emocjonalny i nie jest w stanie nad tym zapanować, jest jeszcze postawa trzecia. Te dwie postawy choć skrajne uważam za ludzkie lecz istnieje postawa trzecia – skurwysyńska. 

Czym się charakteryzuje postawa skurwysyńska? Przede wszystkim cynizmem i brakiem racjonalizmu. Taka postawa sprowadza się do: „no i o co ten krzyk, co takiego się stało, po co ta żałość, zdarza się”. W ciemno, bez ustalania choćby wstępnych informacji, można założyć, że takie słowa wypowiada człowiek, który albo stał po stronie zbrodni, albo nie cierpi ofiar, albo czerpie zyski z takiego układy sił, albo w najlepszym razie nie jest w stanie się przekonać, co to jest ból kiedy go sam nie doświadczy. Skurwysyn, który nie doświadczył cierpienia, uczestniczył w zadawaniu bólu lub czerpie korzyści z tego, że jedni katują innych, będzie wypowiadał wszystkie gładkie słówka i maksymy, co to mają świadczyć o potędze intelektualnej skurwysyna. Znajdziemy tu: politykę co nie jest dla gówniarzy, historyczną konieczność, naturalne koszty wyjątkowych działań, płaczliwe kombatanctwo ofiar nie rozumiejących wielkości zdarzeń itd. Wszystko to, co bandyci od lat wciskają ofiarom, swój bandycki mesjanizm i bandycki etos, tacy pomazańcy co mają glejt od Boga i/lub historii. Wszystkie te złote myśli wypowiada się z pozycji „mnie to nie dotyczy” i ja w takich razach zawsze sobie zadaję pytanie, czy to jest fenomen polegający na stoicyzmie i tak samo zachowałby się stoik, gdy się znalazł w położeniu ofiary? Czy to jest czyste skurwysyństwo pozbawione empatii i racjonalizmu? 

Na szczęście nie muszę posuwać się do wielkich zbrodni, wystarczy sobie zakpić, aby natychmiast wyłowić kto jest kim. Przy pomocy prostego testu ustalam, czy mam do czynienia z człowiekiem czy skurwysynem. Jeśli słyszę, że ból i cierpienie ofiar, które utraciły najbliższych, to żałosne pobrzękiwanie kajdanami i płaczliwość słabych ludzi, to natychmiast mnie kusi, aby zweryfikować odporność na cierpienie i upokorzenie, takiego skurwysyna. Co wystarczy zrobić? Wystarczy na niszowym portalu wykasować skurwysynowi tekst lub komentarz, a nie daj Boże zablokować konto, żeby na mailową skrzynkę dostać 100 rzewnych listów o zamachu na ludzką wolność i godność, prawa obywatelskie. No i to jest niezawodna metoda weryfikacji skurwysyna, który nie dość, że skurwysynem jest, to jeszcze płaczliwą ciotą, której NIC złego nikt nie zrobił, a jeśli już, to na takie „zło” przyzwoity człowiek macha ręką i idzie dalej. Metoda nigdy nie zawodzi, tę metodę znają dzieci. Jeśli uważasz, że ciąganie za warkocze jest zabawne, to sam się prosisz o pociągnięcie za pejsy. Jeśli zabijanie ludzi, upadlanie, trzymanie pod pistoletem jest dla ciebie bohaterstwem, a płacz ofiar żałosnym skowytem, to dlaczego żałosny skurwysynu użalasz się nad swoją „krzywdą”? Nie mam najmniejszych wątpliwości, że taki rodzaj mentalnego skurwysyna, chciałby tortur, stosów i gilotyny dla swoich prześladowców, którzy go bili, torturowali, upokarzali, a co nie daj Boże zabili bliskich. Skoro takiemu skurwysynowi świat się zawalił po usunięciu konta w wirtualnej rzeczywistości, to co skurwysyn zrobiłby w obliczu prawdziwego nieszczęścia? Wyłby z bólu i tylko odpowiedź na jedno pytanie mnie ciekawi. Czy znalazłby się ktoś tak skrajnie empatyczny, aby dać się skurwysynowi wypłakać? 

Poświęciłem trochę czasu na coś co w zasadzie niegodne uwagi, ale oczywiście mam swój cel w tym długim wstępie. Po 1989 roku przyjęto wersję wydarzeń prezentowaną przez katów, ludzi żyjących z poprzedniego ustroju, członków aparatu represji i tych co zwinęli ogonki i siedzieli cicho, w konsekwencji nic się im nie stało. Wersję ofiar ideologii, absurdu ideologicznego, opłakujących bliskich i krzyczących z bólu, nie tylko odrzucono, nie tylko nie pozwolono się wypłakać, wykrzyczeć, aby zracjonalizować ból, ale wyśmiano, sponiewierano, nazwano oszołomami i ciemnogrodem. Jak już wielokrotnie pisałem, moje położenie w tamtym czasie było takie, że w zasadzie powinienem być skurwysynem. Nie stało mi się nic, ponieważ mój ojciec I sekretarz w pipidówce, dawał nam immunitet, nawet dla mamy, która była przewodniczącą NSZZ Solidarność w tej samej pipidówce. Miałem lat mało i miło wspominam czołgi na ulicach, pamiętam jak polowałem na ruskich sołdatów stacjonujących w Legnicy, aby wyżebrać od nich gwiazdkę z munduru. Stan wojenny dla takiego dziecka był przygodą, no może z wyjątkiem tej paniki w początkowych dniach, gdzie mama krzyczała o wojnie i obozach dla internowanych, a ojciec, że to pierdoły rozprowadzane przez Twoją (mamy) stronę. Nikt z moich najbliższych, moich znajomych i nawet przyjaciół nie ucierpiał na stanie wojennym, co więcej moi najbliżsi przyjaciele to syn milicjanta z PRL i syn burmistrza z okresu stanu wojennego. 

Powodów osobistych, aby wygrażać się Jaruzelskiemu nie mam żadnych, poza powodami ludzkimi. Sam nie wiem, czy ja jestem taki ludzki, mówiąc szczerze po 30 latach trudno jest mi się wczuć w cierpienie ludzi z tamtego okresu, bardzo trudno. Nie żyję ich tragedią, nie myślę o nich na co dzień, nawet zapomniałem, że to im zawdzięczam wolność, bo to już tyle czasu, że wolność po prostu jest. Teraz mam lat dużo i patrzę na tamten czas z perspektywy człowieka dojrzałego, któremu czołgi na ulicach nie kojarzą się z atrakcją, a ruscy generałowie z gadżetami i z przerażeniem obserwuję dzisiejszych 60 latków, którzy oceniając tragedię, mają w głowie mniej niż ośmiolatek. Tych nie nazwałbym skurwysynami, to są gówniarze, którzy zdziecinnieli na starość, im się ideologia kojarzy z młodością, osobiste doświadczenie z historią, a ponieważ nie potrafią oddzielić tak różnych rzeczy, jak wzruszające osobiste wspomnienia od ideologicznego i historycznego zamordyzmu tamtych czasów, bronią zamordyzmu jako części swojej młodości. To nie są ograniczenia moralne, to ograniczenia umysłowe i trudno mieć żal o takie sądy, ponieważ tych ludzi na inne sądy nie stać, oni skurwysynami nie są, oni są dziećmi i daj im Boże na stare lata świętego spokoju. 

Zracjonalizowałem sobie wszystko, bo z empatią zawsze miałem problemy, nie jestem biegły w okazywaniu uczuć, dlatego staram się zrozumieć stoików, staram się zrozumieć 60 letnie dzieci, ale to wszystko jest dla mnie granicą, dalej ani kroku. Za tą granicą kończy się racjonalizm, stoicyzm i zaczyna skurwysyństwo. Mogę nie żyć w ciągłym napięciu i szacunku dla przeszłości i nie żyję, ale nigdy, przenigdy nie stanę po stronie bandytów, beneficjentów i tchórzy z tamtego czasu, nazywając ich bohaterami i patriotami, co mordując ratowali. Zawsze stanę po stronię ofiar, ich bólu, ich cierpienia, ich krzyku i za to, że zdarzało mi się kpić z tego co jest poza zasięgiem moich wyobrażeń, bardzo serdecznie przepraszam, to było zachowanie skurwysyńskie. Nie trzeba być wielkim moralizatorem, wielkim etykiem, empatycznym człowiekiem, można być chłodnym racjonalistą i patrzeć na wszystko z zimną kalkulacją, ale nawet z tej pozycji nie można stanąć po stronie katów i kpić z ofiar, ponieważ tu kończy się człowiek i zaczyna skurwysyn. O ile jeszcze staram się nadludzkim wysiłkiem zrozumieć ludzi broniących bandyty, o tyle skurwysynów drwiących z ofiar nie staram się rozumieć, ale tępić z pełnym zaangażowaniem i konsekwencją. Z czysto egoistycznych pobudek moje zachowanie, nie wiem kiedy spotka mnie coś strasznego, oby nigdy, ale gdyby jednak, to chciałbym mieć obok siebie ludzi, którym mogę się wykrzyczeć, nie skurwysynów, którzy będą ze mnie drwić. Tych samych skurwysynów, którzy drwią z cudzego cierpienia i histeryzują nad własną dupą po zaliczeniu łagodnego kopa. 

PS Kto sobie weźmie do siebie ten tekst, niech bierze, ale ja pisząc ten tekst miałem przed oczyma tylko jednego skurwysyna, natomiast bardzo mnie niepokoi zbliżanie się do tej granicy przez tych, których nigdy o to nie podejrzewałem. To nie jest tekst dydaktyczny, to szczera rozmowa przy wódce, do zastanowienia, albo do olania.