Reklama

http://wyborcza.pl/1,75515,6801961,Specjalisci_i_manipulatorzy.html

Specjaliści i manipulatorzy

Reklama

Janusz A. Majcherek* 2009-07-09, ostatnia aktualizacja 2009-07-08 16:23:58.0


http://wyborcza.pl/1,75515,6801961,Specjalisci_i_manipulatorzy.html

Specjaliści i manipulatorzy

Janusz A. Majcherek* 2009-07-09, ostatnia aktualizacja 2009-07-08 16:23:58.0

Polska szkoła maltretuje uczniów wtłaczaniem im do głów niezliczonej liczby faktów z nauk ścisłych i przyrodniczych. Absolwenci garną się więc do filozofii, psychologii czy socjologii

Sprowokowana przez artykuł Adama Leszczyńskiego (“Triumfy ignorancji”, “Gazeta” z 17 czerwca) dyskusja o wadach i zaletach forsowanego w Polsce kształcenia specjalistyczno-technokratycznego wpisuje się w szerszą debatę trwającą od dłuższego czasu nie tylko w naszym kraju. W jej rodzimych ramach coraz częściej słyszane są utyskiwania na niedostosowanie naszego systemu kształcenia do potrzeb rynku, mającego się wyrażać nadmiarem studentów i absolwentów kierunków humanistycznych i społecznych, oraz nawoływania do zmiany profilu powszechnej edukacji w stronę nauk ścisłych i technicznych, rzekomo lepiej przygotowujących do funkcjonowania we współczesnym świecie i aktywności w nowoczesnej gospodarce. Według wyrazicieli tego poglądu mamy za dużo psychologów i politologów, a za mało programistów, inżynierów i technologów.

Do tej opinii najwyraźniej przychyliły się władze państwowe, oferując dopłaty ze środków publicznych dla młodzieży podejmującej studia na kierunkach technicznych i ścisłych oraz uczelni prowadzących takowe. Zapowiedziane przywrócenie obowiązkowej matury z matematyki ma ponoć zapewnić większą liczbę kandydatów przygotowanych do studiów technicznych i inżynierskich dostarczających gospodarce odpowiednio sprofilowanych kadr.

Pogląd o prymacie nauk ścisłych i technicznych nad humanistycznymi i społecznymi nie odzwierciedla jednak bynajmniej żadnych nowoczesnych trendów, lecz jest reliktem XIX-wiecznego nurtu filozoficzno-światopoglądowego znanego jako pozytywizm, który przeżył ostatni okres znaczących wpływów (jako tzw. neopozytywizm) w pierwszej połowie ubiegłego wieku. W imię ówcześnie rozumianej nowoczesności zwalczał on to, co dziś nazywamy humanistyką, i forsował kult “naukowości” utożsamianej z wiedzą faktograficzną o “realnym” (czyli fizycznym) świecie pozwalającą na jego kształtowanie i urabianie. Inżynier był naukowym i społecznym ideałem tego światopoglądu triumfującego w epoce uprzemysłowienia, a w Polsce mającego silną ekspozyturę jako tzw. pozytywizm warszawski w drugiej połowie XIX w. oraz filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska w okresie międzywojennym.

Choć od tego czasu nastąpiło kilka antypozytywistycznych przełomów demaskujących płycizny, uproszczenia i sprzeczności tego poglądu o świecie i nauce, ma on w niektórych środowiskach nadal bezkrytycznych zwolenników (by nie powiedzieć – wyznawców). Należą do nich twórcy profilu i programu polskiego szkolnictwa powszechnego. Idąc w ślady swych prekursorów z dwóch ubiegłych stuleci, wierzą oni naiwnie, że wiedza rodzi się z gromadzenia i uogólniania danych faktograficznych, a jej kluczowymi dziedzinami są nauki przyrodnicze i ścisłe. Stosownie do tych wyobrażeń polska szkoła maltretuje uczniów wtłaczaniem im do głów niezliczonej liczby faktów, a przedmioty przyrodnicze górują ilościowo i zakresowo w planach nauczania nad humanistycznymi. Czy to nie jest aby jedną z przyczyn, dla których absolwenci mają dosyć wieloletniego wkuwania matematyki, fizyki i biologii, więc gdy tylko mogą swobodnie wybierać profil własnego kształcenia w szkołach wyższych, garną się do filozofii, psychologii czy socjologii, których w obowiązkowej edukacji szkolnej im skąpiono?

Ale epigoni pozytywizmu wiedzą swoje i twierdzą, że niechęć uczniów i studentów do wiedzy ścisłej i przyrodniczej wynika z jej wyższego stopnia trudności, większych wymagań stawianych adeptom, co ma dowodzić jej wyższej wartości. Chętnie zmusiliby maturzystów, aby także na studiach uczyli się więcej matematyki i fizyki (zgodnie ze szkolną zasadą “więcej tego, czego nie lubicie”), a poniechali “mętnej” i rzekomo nieprzydatnej “łatwizny” humanistycznej. Nie chcą dostrzec ani wyciągnąć wniosków z faktu, że w zachodniej Europie i USA system i treści edukacji są akurat zupełnie inne, a to właśnie tam poziom gospodarki, liczba noblistów czy liczba patentów przewyższają nasze osiągnięcia, o poziomie szeroko rozumianej kultury nie mówiąc.

Do wezwań do zwiększenia roli przedmiotów ścisłych i wiedzy technicznej w edukacji wnikliwie i krytycznie na łamach “Gazety” już rok temu (28-29 czerwca 2008) odniosła się Martha Nussbaum, autorka wydanej niedawno po polsku książki “W trosce o człowieczeństwo. Klasyczna obrona reformy kształcenia ogólnego”. Podniosła ona, że ludzie wykształceni i ukształtowani w profilach techniczno-inżynierskich są bardziej skłonni do przyjmowania i powielania schematów mentalno-światopoglądowych, podatni na techniki manipulacji i inżynierię społeczną.

Użytkownicy równań, wzorów, regułek i algorytmów mają inklinację do wyobrażania sobie także życia społecznego jako podlegającego koniecznym prawom, mechanizmom i technikom, co czyni ich – zdaniem Marthy Nussbaum – niebezpiecznymi dla demokracji oraz pluralistycznego, otwartego społeczeństwa wolnych obywateli. “Kształcenie nastawione na technikę i biznes produkuje ludzi, którzy są konformistyczni, pokorni wobec władzy i nie myślą krytycznie o propagandzie, którą im podsuwają politycy. Nie potrafią też zrozumieć cierpienia i uczuć ludzi, którzy się od nich różnią”. Rzeczywiście, cierpienie nie jest pojęciem technicznym, a uczuć nie da się opisać przy pomocy równań. Martha Nussbaum nadzieję widzi w tym, że amerykańskie uczelnie są prywatne i nie ulegną administracyjnej czy rynkowej presji na promowanie wąskozakresowego kształcenia inżyniersko-technicznego.

W Polsce najważniejsze uczelnie są jednak publiczne i przynajmniej na administracyjną presję znacznie bardziej podatne, a praktyka polityczna potwierdza obawy Marthy Nussbaum. Za rządów PiS otwarcie dezawuowano niepokornych humanistów i zbuntowanych intelektualistów, deklarując stworzenie własnego zaplecza społecznego w oparciu o inteligencję techniczną. Okoliczność, że głoszący taki program Ludwik Dorn (skądinąd sam będący socjologiem) jest aktualnie skłócony z liderem PiS, nie podważa tych zamysłów i nie oddala związanych z nimi zagrożeń.

Ludzie o wąskospecjalistycznym wykształceniu techniczno-inżynierskim często są istotnie bardziej podatni na polityczną agitację i ideologiczne sugestie, wykazując się ignorancją w rozpoznawaniu ich bałamutności. Wykształcenie matematyczne i ścisłe myślenie nie chroni bynajmniej przed przyjmowaniem i wyznawaniem najgłupszych – łącznie ze spiskowymi – wizji rzeczywistości. Obowiązkowa matura z matematyki też od nich nie ustrzeże – a mogłaby solidna porcja nauk społecznych.

I proszę już nie powtarzać, że potrzeba kilkunastoletniego nauczania matematyki zwieńczonego obowiązkową maturą, aby Polacy umieli obliczać odsetki od depozytów czy kredytów w banku oraz wymiar podatku dla urzędu skarbowego. Zwłaszcza że przywracaniu matematyki na maturze towarzyszą pomysły ograniczenia zakresu nauczania podstaw przedsiębiorczości obecnych w programie szkolnym dopiero od niedawna w nader skromnym wymiarze.

A jak ujawnił na tych łamach już w zeszłym roku Piotr Cieśliński (“Gazeta” z 1 października 2008 r.), rynkowa kariera wyrafinowanych instrumentów finansowych, których upowszechnienie doprowadziło do kryzysu amerykańskiego systemu bankowego i w rezultacie do załamania gospodarki światowej, była dziełem fizyków i matematyków opracowujących skomplikowane modele funkcjonowania tych derywatów. Powinno to dodatkowo dać do myślenia zwolennikom zwiększania obecności w polskim systemie kształcenia przedmiotów ścisłych jako mających przyczynić się do podniesienia poziomu polskiej gospodarki.

W dyskusji o stanie polskiej edukacji głos zabrali już:

*Janusz A. Majcherek jest profesorem w Instytucie Filozofii i Socjologii krakowskiego Uniwersytetu Pedagogicznego

Janusz A. Majcherek*

Reklama

PODOBNE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA

18 KOMENTARZE

  1. To naturalne, że każda sroczka swój ogonek chwali.
    Wyższość nauk technicznych nad humanistycznymi nie podlega jednak dyskusji. Dawno, dawno temu, najpierw budowaliśmy schronienie dla swojej pani a dopiero potem recytowaliśmy jej wiersze. Dzisiaj jest nie inaczej. Wszelki postęp, jak choćby ostatnio podbój kosmosu czy Internet, nie zawdzięczamy przecież humanistom. Rozsądnie jest godzić jedno z drugim, bo człowiek nie tylko strawą żyje. Trawestując Marksa – nauki techniczne to baza a humanistyczne to nadbudowa.

  2. To naturalne, że każda sroczka swój ogonek chwali.
    Wyższość nauk technicznych nad humanistycznymi nie podlega jednak dyskusji. Dawno, dawno temu, najpierw budowaliśmy schronienie dla swojej pani a dopiero potem recytowaliśmy jej wiersze. Dzisiaj jest nie inaczej. Wszelki postęp, jak choćby ostatnio podbój kosmosu czy Internet, nie zawdzięczamy przecież humanistom. Rozsądnie jest godzić jedno z drugim, bo człowiek nie tylko strawą żyje. Trawestując Marksa – nauki techniczne to baza a humanistyczne to nadbudowa.

  3. To naturalne, że każda sroczka swój ogonek chwali.
    Wyższość nauk technicznych nad humanistycznymi nie podlega jednak dyskusji. Dawno, dawno temu, najpierw budowaliśmy schronienie dla swojej pani a dopiero potem recytowaliśmy jej wiersze. Dzisiaj jest nie inaczej. Wszelki postęp, jak choćby ostatnio podbój kosmosu czy Internet, nie zawdzięczamy przecież humanistom. Rozsądnie jest godzić jedno z drugim, bo człowiek nie tylko strawą żyje. Trawestując Marksa – nauki techniczne to baza a humanistyczne to nadbudowa.

  4. Tak “naszybko” 🙂
    Faktem jest, że coraz bardziej brakuje inżynierów, informatyków, progarmistów etc. Taki rynek i tu nie ma co rwać włosów z głowy, mniej romantyzmu więcej praktycyzmu wyszłoby Polakom bardzo na zdrowie. Natomiast pomysły na “doprodukowanie” ludzi wykształconych technicznie to zgroza i jak zwykle od d* strony. Szkoła podstawowa : słynna reforma zostawiła 4 godziny matematyki w tygodniu, w gimnazjum – tak samo. Mimo zapowiedzi podstawa programowa praktycznie nie została zmieniona. Pamiętacie, ile myśmy tej matematyki mieli? Efekt – wyścigi chartów, żeby zdążyć wszystkiego “liznąć” do połowy czerwca. W tym roku na sprawdzianie szóstoklasistów po raz pierwszy zadania matematyczne dominowaly liczebnie nad tymi “z polskiego”. Efekt – najgorsze od lat wyniki. Wprowadzenie mat. na maturze nic nie zmienia poza tym, że 3/4 nie zda i znów jakiś piękny Roman wykombinuje amnestię albo za rok obniży poziom wymagań. Wyniki testów gimnazjalnych to potwierdzają – zawsze znacznie lepsze są z części humanistycznej. Sposób – religia z powrotem do kościoła, godziny oddać matematykom. Religii też to wyjdzie na zdrowie. I to napisałam ja – humanistka ateistka.

  5. Tak “naszybko” 🙂
    Faktem jest, że coraz bardziej brakuje inżynierów, informatyków, progarmistów etc. Taki rynek i tu nie ma co rwać włosów z głowy, mniej romantyzmu więcej praktycyzmu wyszłoby Polakom bardzo na zdrowie. Natomiast pomysły na “doprodukowanie” ludzi wykształconych technicznie to zgroza i jak zwykle od d* strony. Szkoła podstawowa : słynna reforma zostawiła 4 godziny matematyki w tygodniu, w gimnazjum – tak samo. Mimo zapowiedzi podstawa programowa praktycznie nie została zmieniona. Pamiętacie, ile myśmy tej matematyki mieli? Efekt – wyścigi chartów, żeby zdążyć wszystkiego “liznąć” do połowy czerwca. W tym roku na sprawdzianie szóstoklasistów po raz pierwszy zadania matematyczne dominowaly liczebnie nad tymi “z polskiego”. Efekt – najgorsze od lat wyniki. Wprowadzenie mat. na maturze nic nie zmienia poza tym, że 3/4 nie zda i znów jakiś piękny Roman wykombinuje amnestię albo za rok obniży poziom wymagań. Wyniki testów gimnazjalnych to potwierdzają – zawsze znacznie lepsze są z części humanistycznej. Sposób – religia z powrotem do kościoła, godziny oddać matematykom. Religii też to wyjdzie na zdrowie. I to napisałam ja – humanistka ateistka.

  6. Tak “naszybko” 🙂
    Faktem jest, że coraz bardziej brakuje inżynierów, informatyków, progarmistów etc. Taki rynek i tu nie ma co rwać włosów z głowy, mniej romantyzmu więcej praktycyzmu wyszłoby Polakom bardzo na zdrowie. Natomiast pomysły na “doprodukowanie” ludzi wykształconych technicznie to zgroza i jak zwykle od d* strony. Szkoła podstawowa : słynna reforma zostawiła 4 godziny matematyki w tygodniu, w gimnazjum – tak samo. Mimo zapowiedzi podstawa programowa praktycznie nie została zmieniona. Pamiętacie, ile myśmy tej matematyki mieli? Efekt – wyścigi chartów, żeby zdążyć wszystkiego “liznąć” do połowy czerwca. W tym roku na sprawdzianie szóstoklasistów po raz pierwszy zadania matematyczne dominowaly liczebnie nad tymi “z polskiego”. Efekt – najgorsze od lat wyniki. Wprowadzenie mat. na maturze nic nie zmienia poza tym, że 3/4 nie zda i znów jakiś piękny Roman wykombinuje amnestię albo za rok obniży poziom wymagań. Wyniki testów gimnazjalnych to potwierdzają – zawsze znacznie lepsze są z części humanistycznej. Sposób – religia z powrotem do kościoła, godziny oddać matematykom. Religii też to wyjdzie na zdrowie. I to napisałam ja – humanistka ateistka.

  7. wciskanie ciemnoty
    I tak, i nie.
    Właśnie dzięki brakom elementarnej wiedzy w zakresie nauk ścisłych można ludowi wciskać ciemnoty na temat ocieplenia, dziur ozonowych, pandemii świńskiej grypy i tym podobnym wynalazkom.
    Człowiek który liznął trochę wiedzy naukowo-technicznej jest na tego typu propagandę bardziej odporny niż humanista skazany na domysły i wiedzę z telewizora.

  8. wciskanie ciemnoty
    I tak, i nie.
    Właśnie dzięki brakom elementarnej wiedzy w zakresie nauk ścisłych można ludowi wciskać ciemnoty na temat ocieplenia, dziur ozonowych, pandemii świńskiej grypy i tym podobnym wynalazkom.
    Człowiek który liznął trochę wiedzy naukowo-technicznej jest na tego typu propagandę bardziej odporny niż humanista skazany na domysły i wiedzę z telewizora.

  9. wciskanie ciemnoty
    I tak, i nie.
    Właśnie dzięki brakom elementarnej wiedzy w zakresie nauk ścisłych można ludowi wciskać ciemnoty na temat ocieplenia, dziur ozonowych, pandemii świńskiej grypy i tym podobnym wynalazkom.
    Człowiek który liznął trochę wiedzy naukowo-technicznej jest na tego typu propagandę bardziej odporny niż humanista skazany na domysły i wiedzę z telewizora.

  10. Trochę przegiąłeś, kocie, podpisując się pod tymi tezami!
    “Ludzie o wąskospecjalistycznym wykształceniu techniczno-inżynierskim często są istotnie bardziej podatni na polityczną agitację i ideologiczne sugestie, wykazując się ignorancją w rozpoznawaniu ich bałamutności” – czy znasz jakieś sensowne badania statystyczne, określające owo “często” ? Zwłaszcza w porównaniu z wykształconymi humanistami ?
    Chciałbym tu zanaczyć, że w obecnym wieku wąskospecjalistycznie wykształceni technokraci to coraz większa rzadkość. Zwłaszcza dziedziny techniczne zmieniają się bowiem bardzo szybko, a konieczność permanentnego douczania się raczej wspomaga krytycyzm

    “Wykształcenie matematyczne i ścisłe myślenie nie chroni bynajmniej przed przyjmowaniem i wyznawaniem najgłupszych – łącznie ze spiskowymi – wizji rzeczywistości” – prawda, ale nie cała prawda. Żadne bowiem wykształcenie nie gwarantuje powyższej ochrony automatycznie. Jedyną skuteczną tarczą jest rozum, czyli umiejętność skutecznego myślenia – cecha nie bardzo mocno skorelowana z wykształceniem

    W efekcie najbardziej pozytywną oceną, jaką mogę wystawić artykułowi, jest : Kontrowersyjny.

  11. Trochę przegiąłeś, kocie, podpisując się pod tymi tezami!
    “Ludzie o wąskospecjalistycznym wykształceniu techniczno-inżynierskim często są istotnie bardziej podatni na polityczną agitację i ideologiczne sugestie, wykazując się ignorancją w rozpoznawaniu ich bałamutności” – czy znasz jakieś sensowne badania statystyczne, określające owo “często” ? Zwłaszcza w porównaniu z wykształconymi humanistami ?
    Chciałbym tu zanaczyć, że w obecnym wieku wąskospecjalistycznie wykształceni technokraci to coraz większa rzadkość. Zwłaszcza dziedziny techniczne zmieniają się bowiem bardzo szybko, a konieczność permanentnego douczania się raczej wspomaga krytycyzm

    “Wykształcenie matematyczne i ścisłe myślenie nie chroni bynajmniej przed przyjmowaniem i wyznawaniem najgłupszych – łącznie ze spiskowymi – wizji rzeczywistości” – prawda, ale nie cała prawda. Żadne bowiem wykształcenie nie gwarantuje powyższej ochrony automatycznie. Jedyną skuteczną tarczą jest rozum, czyli umiejętność skutecznego myślenia – cecha nie bardzo mocno skorelowana z wykształceniem

    W efekcie najbardziej pozytywną oceną, jaką mogę wystawić artykułowi, jest : Kontrowersyjny.

  12. Trochę przegiąłeś, kocie, podpisując się pod tymi tezami!
    “Ludzie o wąskospecjalistycznym wykształceniu techniczno-inżynierskim często są istotnie bardziej podatni na polityczną agitację i ideologiczne sugestie, wykazując się ignorancją w rozpoznawaniu ich bałamutności” – czy znasz jakieś sensowne badania statystyczne, określające owo “często” ? Zwłaszcza w porównaniu z wykształconymi humanistami ?
    Chciałbym tu zanaczyć, że w obecnym wieku wąskospecjalistycznie wykształceni technokraci to coraz większa rzadkość. Zwłaszcza dziedziny techniczne zmieniają się bowiem bardzo szybko, a konieczność permanentnego douczania się raczej wspomaga krytycyzm

    “Wykształcenie matematyczne i ścisłe myślenie nie chroni bynajmniej przed przyjmowaniem i wyznawaniem najgłupszych – łącznie ze spiskowymi – wizji rzeczywistości” – prawda, ale nie cała prawda. Żadne bowiem wykształcenie nie gwarantuje powyższej ochrony automatycznie. Jedyną skuteczną tarczą jest rozum, czyli umiejętność skutecznego myślenia – cecha nie bardzo mocno skorelowana z wykształceniem

    W efekcie najbardziej pozytywną oceną, jaką mogę wystawić artykułowi, jest : Kontrowersyjny.